Z dniem 22 maja 2023 roku pojawiła się nam „nowa” umowa w kodeksie cywilnym. Jest to umowa zrzeczenia się zachowku. Osoba, która zrzeka się zachowku, nie zostaje wyłączona od dziedziczenia. Może ona zostać powołana do spadku nie tylko z testamentu, ale także z ustawy.
Jest to jedna z różnic pomiędzy zrzeczeniem się zachowku a zrzeczeniem się dziedziczenia.
Istotna różnica między zrzeczeniem się zachowku a dziedziczenia zachodzi również w procedurze sporządzania aktu poświadczenia dziedziczenia. Nie bierze w niej udziału osoba, która zrzekła się dziedziczenia, ponieważ nie wchodzi ona w rachubę jako spadkobierca ustawowy bo traktowana jest tak, jakby nie dożyła otwarcia spadku.
Natomiast statusu osoby zainteresowanej czyli osoby, która może wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi, a także osoby, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne, i biorącej udział w tej procedurze nie traci ten, kto zrzekł się zachowku. Wchodzi on w rachubę jako spadkobierca ustawowy.
Przedmiotem zrzeczenia się dziedziczenia jest przyszłe i potencjalne powołanie do spadku z ustawy, czyli następuje utrata szansy (nadziei) na dziedziczenie.
Przedmiotem zrzeczenia się zachowku jest natomiast przyszłe i potencjalne prawo do zachowku. Chodzi zatem o utratę szansy (nadziei) na zachowek.
Skutkiem zrzeczenia się zachowku jest to, że osoba zrzekająca się zachowku nie nabywa prawa do zachowku. W następstwie, nie może po jej stronie powstać roszczenie o zachowek lub o jego uzupełnienie w stosunku do spadkobierców, zapisobierców windykacyjnych ani obdarowanych spadkodawcy.
Sens zawierania umowy o zrzeczenie się zachowku polega na tym, aby spadkodawca uzyskał szerszą swobodę testowania.
Dzięki zrzeczeniu się zachowku przez jednego z uprawnionych, przyszły spadkodawca uzyskuje w tym zakresie możliwość dokonywana przysporzeń na rzecz innych osób w taki sposób, że beneficjenci tych przysporzeń przynajmniej w części nie będą musieli rozliczać ich po śmierci spadkodawcy z tytułu zachowku należnego innym osobom.
Umowa zrzeczenia się zachowku pozwala na wyłączenie prawa do zachowku jednego z uprawnionych, lecz bez pozbawiania go możliwości dziedziczenia z ustawy.
W niektórych przypadkach jest to niezwykle przydatne na przykład gdy ojciec ma dwóch synów, porozumieli się, by starszy syn przejął mienie rodzinne bez potrzeby rozliczania się z drugim. Ojciec zawarł z młodszym synem umowę zrzeczenia się zachowku, a pierwszego powołał do całości spadku w testamencie. Starszy syn jednak umiera przed ojcem, a ten nie zdążył zmienić testamentu. Wobec tego po śmierci ojca dziedziczy z ustawy jego młodszy syn. Gdyby ojciec zawarł z nim, zamiast umowy zrzeczenia się zachowku, umowę zrzeczenia się dziedziczenia, to do spadku doszliby dalsi krewni ojca (np. jego rodzice lub rodzeństwo).
Umowa zrzeczenia się zachowku może mieć też znaczenie przy dokonywaniu z majątku przyszłego spadkodawcy darowizn. Jeżeli spadkodawca chce zagwarantować, aby obdarowany nie musiał w przyszłości zwracać części wartości tej darowizny uprawnionemu do zachowku, to może dodatkowo zawrzeć z uprawnionym umowę zrzeczenia się zachowku.
Umowa zrzeczenia się zachowku jest też szczególnie ważna przy planowaniu sukcesji przedsiębiorstwa. Wybrany przez spadkodawcę następca, otrzymując przedsiębiorstwo lub udziały w spółce, musi z reguły rozliczyć się z rodzeństwem lub innymi członkami rodziny, po śmierci spadkodawcy z tytułu zachowku. Może to mieć destrukcyjny wpływ na przedsiębiorstwo. Spadkodawca może zatem zapewnić następcy płynną sukcesję, jeśli doprowadzi do zrzeczenia się zachowku przez swoje pozostałe dzieci.
Prawo spadkowe pokazuje nam coraz bardziej, że wcale takie proste nie jest. Dlatego też zostawiając coś dzieciom warto pomyśleć o ich ochronie 😊